RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 78

醉時歌

      杜甫

諸公衮衮登臺省

廣文先生官獨冷

甲第紛紛厭梁肉

廣文先生飯不足

先生有道出羲皇

先生有才過屈宋

德尊一代常坎坷

名留萬古知何用

杜陵野客人更嗤

被褐短窄鬢如絲

日糴太倉五升米

時赴鄭老同襟期

得錢即相覓

沽酒不復疑

忘形到薾汝

痛飲真吾師

清夜沉沉動春酌

燈前細雨簷花落

但覺高歌有鬼神

焉知餓死填溝壑

相如逸才親滌器

子雲識字終頭閣

先生早賦歸去來

石田茅屋巟倉苔

儒術何有於我哉

孔丘盜跖俱塵埃

不須聞此意慘愴

生前相遇且銜杯

Túy thời ca

             Đỗ Phủ

Chư công cổn cổn đăng đài sảnh

Quảng Văn tiên sinh quan độc lãnh

Giáp đệ phân phân điếm lương nhục

Quảng văn tiên sinh phạn bất túc

Tiên sinh hữu đạo xuất Hy Hoàng

Tiên sinh hữu tài quá Khuất Tống

Đức tôn nhất đại thường khảm kha

Danh lưu vạn cổ tri hà dụng

Đỗ Lăng dã khách nhân cánh xuy

Bị hạt đoản trách mấn như ty

Nhật địch thái thương ngũ thăng mễ

Thời phó Trịnh lão đồng khâm kỳ

Đắc tiền tức tương mịch

Cô tửu bất phục nghi

Vong hình đáo nhĩ nhữ

Thống ẩm chân ngô sư

Thanh dạ trầm trầm động xuân chước

Đăng tiền tế vú thiềm hoa lạc

Đãn giác cao ca hữu quỷ thần

Yên tri ngã tử điền khâu hác

Tương Như dật tài thân địch khí

Tử Vân thức tự vân đầu các

Tiên sinh tảo phú “Quy khứ lai”

Thạch điền mao ốc hoang thương đài

Nho thuật hà hữu ư ngã tai

Khổng Khâu đạo trích câu trần ai

Bất tu văn thử ý thảm thảng

Sinh tiền tương ngộ thả hàm bôi.

Dịch nghĩa:

Nghêu ngao lúc say

Các ngài ngất ngưởng lên đài ảnh

Riêng thày Quảng Văn một chức quan lạnh ¹

Dinh các  ngài thì tấp nập no xôi chán thịt

Riêng thày Quảng Văn thì không đủ cơm ăn

Đạo của thày bắt nguồn từ Hy Hoàng ²

Tài của thày vượt Khuất Nguyên, Tống Ngọc ³

Đạo đức nhất đời mà luôn lận đận

Danh lưu vạn cổ để làm gì chứ ?

Ông nhà quê Đỗ Lăng ⁴ mới càng buồn cười

Áo vải vừa ngắn vừa hẹp tóc như tơ

Hàng ngày được đong năm thưng gạo ở kho nhà nước

Ông thường hay đến chỗ cụ Trịnh ⁵ là bạn tâm giao

Hễ có tiền là họ liền tìm nhau

Chẳng nghi ngờ gì là để đi mua rượu

Bỏ hết câu thúc lễ tiết

 gọi nhau mày tao

Họ uống hết mình thực đáng bậc thầy của tôi

Đêm thanh lặng lẽ cảm xuân mà chuốc chén

Trước đèn mưa nhỏ ngoài thềm hoa rụng

Cứ biết cao giọng hát ca cho quỷ thần hay

Đâu biết có thể chết đói thân lấp ngoài ngòi rãnh

Kỳ tài như Tương Như ⁶ mà phải đích thân rửa bát

Học thức sâu rộng như Tử Vân ⁷ mà cuối cùng phải nhảy lầu

Thày sớm ngâm bài “Về đi thôi”

Ruộng đá nhà tranh rêu xanh hoang phế

Nho học có ích gì cho ta đâu

Khổng Khâu, Đạo Chích đều trở thành cát bụi

Chẳng nên nghe chi chuyện ấy cho đau lòng

Thôi lúc sống gặp nhau hãy cứ nhắp chén.

Dịch thơ:

Các ngài ngất ngưởng lên đài

Một chức quan lạnh riêng thày Quảng Văn

Các ngài xôi thịt no ăn

Riêng thày vẫn sống khó khăn bần hàn

Đạo thày khởi tự Hy Hoàng

Tài thày Khuất-Tống sánh ngang được nào

Hiền tài mà sống lao đao

Danh lưu vạn cổ về sau làm gì ?

Nực cười ông Đỗ nhà quê

Áo ngẵn cũn cỡn tóc thì như tơ

Ngày năm thưng gạo đong kho

Vẫn hay đến cụ Trịnh nhà tâm giao

Có tiền là đến tìm nhau

Cùng vui thơ túi rượu bầu hàn huyên

Bỏ qua nghi thức tần phiền

Mày tao chi tớ tự nhiên thường ngày

Tửu lượng thày xứng bậc thầy

Đêm xuân lặng lẽ chén đầy cảm xuân

Mưa rơi hoa rụng ngoài thềm

Cùng cao giọng hát cho thần quỷ nghe

Ngại gì thân lấp ngòi khe

Tương Như rửa bát cũng y nàng hầu

Tử Vân rồi cũng nhảy lầu

Về đi thôi sớm mau mau về làng

Nhà tranh ruộng đá vườn hoang

Khổng Khâu, Đạo Chích  cũng tàn tro bay

Đáng nghe chi những chuyện này

Gặp nhau cứ nhắc chén đầy là vui.

                            Đỗ Đình Tuân

1. Thầy Quảng Văn:  ở đây chỉ Trịnh Kiển, bạn vong nên của Đỗ Phủ, hay thơ, giỏi vẽ, năm Thiệu Bảo thứ 9 (750) được bổ làm bác sĩ Quảng Văn quán ở Quốc Tử giám.
2. Hy Hoàng: tức Phục Hy, theo truyền thuyết cổ đại Trung Quốc, là người dạy cho dân chúng đan lưới, đánh cá, săn bắt, chăn nuôi.
3.  Tống Ngọc: nhà từ phú nước Sở thời Chiến Quốc, có thuyết nói là học trò của Khuất Nguyên. Tác phẩm có : Cửu biện, Phong phú , Đăng đồ tử hiếu sắc phú.
4. Ông nhà quê Đỗ Lăng (Đỗ Lăng dã lão): tác giả tự chỉ mình (tức Đỗ Phủ)
5. cụ Trịnh : tức Trịnh Kiền (thầy Quảng văn) là bạn tâm giao với Đỗ Phủ, hai người thường đến nhau uống rượu thân mật gần gủi như trong bài thơ này nói rõ ở những câu tiếp
6. Tư Mã Tương Như (179-118 tcn), nhà văn học thời Tây Hán. Tự Tử Khanh. Người Thành Đô, Thục Quận. Phú của ông dung hợp đặc điểm các nhà, là điển hình của phú thời Hán, hậu thế lấy làm mẫu mực. Có Tử Hư phú, Thượng lâm phú…Tương Như và vợ là Trác Văn Quân từng mở quán rượu. Văn Quân đứng bán, Tường Như giúp việc vặt, rửa bát chén.
7. Tử Vân: tức Dương Hùng (53-18tcn), một nhà phú thời Hán. Thời Vương Mãng, học trò của ông bị tội, liên lụy tới ông, ông đứng trên lầu nhảy xuống xuýt chết.
8. Bài “về đi thôi” tức Quy khứ lai từ của Đào Tiềm.
9. Khổng Tử, Khổng Khâu tự Trọng Ni
10. Đạo Chích: theo truyền thuyết, là lãnh tụ khởi nghĩa nông dân dưới thời Xuân Thu. Thiên “Bất cẩu” sách Tuân Tử nói ôngthanh danh hiển hách, như mặt trăng mặt trời, được lưu truyền không dứt cùng với Thuấn, Vũ. Thiên “Đạo Chích, sách Trang Tử nói ông lãnh đạo 9.000 quân khởi nghĩa, ngang dọc trong thiên hạ, đi đến đâu cũng làm cho quan lại bạt vía kinh hồn. Quan niệm chính thồng thời phong kiến vẫn gọi ông là giặc, còn trong dân gian ông bị coi là kẻ trộm cắp. (Phân fvì tên ông có chữ “đạo” có nghĩa là “ăn trộm”).

23/11/2015

Đỗ Đình Tuân