RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 93

酬樂天揚州

初逢席上見贈

 

    劉禹錫

巴山楚水凄凉地

二十三年棄置身

懷舊空吟聞笛賦

到鄉翻似爛柯人

沈舟側畔千帆過

病樹前頭萬木春

今日聽君歌一曲

暫凭杯酒長精唇

Thù Lạc Thiên Dương Châu

Sơ phùng tịch thượng kiến tặng

                      Lưu Vũ Tích

Ba sơn Sở thủy thê lương địa

Nhị thập tam niên khí trí thân

Hoài cựu không ngâm văn địch phú

Đáo hương phiên tự Lạn Kha nhân

Trầm chu trắc bạn thiên phàm quá

Bệnh thụ tiền đầu vạn mộc xuân

Kim nhật thính quân ca nhất khúc

Tạm bằng bôi tửu trưởng tinh thần.

Dịch nghĩa:

Đáp bài thơ Lạc Thiên ¹tặng

Tại chiếu rượu khi mới gặp nhau ở Dương Châu ²

Non núi xứ Ba sông nước xứ Sở ³vùng đất thê lương

Hai mươi ba năm tấm thân bị biếm trích ⁴

Nhớ bạn cũ ngâm suông bài phú “Nghe tiếng sáo” ⁵

Về đến quê hương mà như người dưng vậy ⁶

Bên cạnh chiếc thuyền bị chìm nghìn cánh buồm lướt qua

Trước cây bị bệnh vạn cây tươi tốt vẻ xuân

Hôm nay nghe bác ca một khúc

Tôi tạm nhờ chén rượu làm cho tinh thần phấn chấn.

Dịch thơ:

Núi Ba sông Sở thật buồn thay

Hai chục năm trời phải tới đây

Nhớ bạn ngâm suông “Nghe tiếng sáo”

Về quê như thể người dưng vầy

Thuyền chìm bên cạnh nghìn buồm lướt

Cây bệnh xuân quanh vạn khóm dày

Nghe bác hôm nay ca một khúc

Tôi nhờ chén rượu nhắp cho khuây.

                             Đỗ Đình Tuân

1. Lạc Thiên: tự của Bạch Cư Dị
2. Bài thơ làm vào năm Bảo Lịch 2 (826). Lúc này Lưu Vũ Tích bãi chức thứ sử Hòa Châu trở về kinh đô, ngang qua Dương Châu, gặp Bạch Cư Dị từ Tô Châu về Lạc Dương. Bạch cư dị làm bài “túy tặng Lưu nhị thập bát sứ quân” tặng Lưu Vũ Tích. Đây là bài Lưu Vũ Tích đáp lại Bạch Cư Dị. Nhà thơ khúc triết biểu hiện tâm trạng phức tạp khi lâu ngày bị biếm trích: trầm uất, buồn chán những vẫn có cái gì đó hào phóng, khoáng đạt. Riêng hai câu 5 và 6 có những cách hiểu khác nhau. Có người cho đó là niềm lạc quan trước sự thay cũ đổi mới, có người lại hiểu đó Lf sự ngậm ngùi của người thất thế và sự vênh vang của những kẻ hãnh tiến đắc thế.
3. Nhà thơ bị biếm trích đến các vùng Lãng Châu, Hòa Châu, Quỳ Châu, Quý Châu xưa thuộc nước Ba, Lãng Châu xưa thuộc đất Sở, nên mới nói là núi non xứ Ba, sông nước xứ Sở.
4. chỉ thời gian nhà thơ bị biếm rời kinh đo năm Vĩnh Trinh thứ nhất (805) đến năm trở về kinh đo năm Bảo Lịch thứ 2 (826)
5. chỉ bài “ Tư cựu phú” ( Nhớ bạn cũ) của Hướng Tú, một trong “Trúc lâm thất hiền” đời Tấn. Có lần Hướng Tú đi qua chỗ ở cũ của các bạn bị hại là Kê Khang và Lữ An, nghe người láng giềng của hai ông thổi sáo, tiếng sáo bi thiết khiến ông xúc động làm nên bài phú này.
6. Nguyên văn là “Lạn Kha nhân” tức là người có cái cns rìu mục nát. Theo sách Thuật dị ký có ghi một người đời Tấn tên là Vương Chất vào núi đốn củi, thấy hai cậu bé đánh cờ, liền dừng lại xem. Đến cuối cuộc cờ Vương phát hiện ra cán rìu đã mục. Trở về nhà mới biết thời gian đã trôi qua một trăm năm. Người cùng trang lứa đã chết gần hết. Nhà thơ bị biếm trích 23 năm, khi trở về Giang Nam thấy ngưới và vật đều hoàn toàn đổi khác, cảm thấy mình lcj long, không nén nổi xót xa nên dùng tích này để bộc lộ nối thương cảm của mình trước cảnh vật đổi sao rời.

30/11/2015

Đỗ Đình Tuân