RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 96

淮上喜會

梁州故人

 韋應物

江漢曾爲客

相逢每醉還

浮雲一別後

流水十年間

歡笑情如舊

箫疎鬢已斑

何人不歸去

淮上有秋山

Hoài thượng hỉ hội

Lương Châu cố nhân

           Vi Ứng Vật

Giang Hán từng vi khách

Tương phùng mỗi túy hoàn

Phù vân nhất biệt hậu

Lưu thủy thập niên gian

Hoan tiếu tình như cựu

Tiêu sơ mấn dĩ hoàn

Hà nhân bất quy khứ

Hoài thượng hữu thu san.

Dịch nghĩa:

Ven sông Hoài ² mừng

Gặp bạn cũ ở Lương Châu ²

Vùng lưu vực Hán Thủy ³ tatừng làm khách ở đó

Mỗi lần gặp nhau là lại say khướt mới trở về

Sau lần mây nổi từ biệt nhau

Đã trài qua mười năm nước chảy rồi

Nói cười tình như cũ

Mái tóc thì đã thư đi và bạc

Vì cớ gì mà bạn không trở về

Trên bờ sông Hoài vẫn có dãy núi mùa thu

Dịch thơ:

Từng là khách Giang Hán

Gặp nhau say mới rời

Từ biệt nhau mây nổi

Đã mười năm nước trôi

Vui cười tình như cũ

Mái tóc thưa bạc rồi

Sao bạn không trở lại

Núi mùa thu sông Hoài ?

1. Sông Hoài: chỉ vùng Hoài Âm, Giang Tô ngày nay
2. Lương Châu: phía đông huyện Nam Trịnh, Thiểm Tây ngày nay
3. Giang Hán: trong nguyên văn là chỉ sông Hán Thủy, phần phía bắc sông thuộc địa phận Lương Châu.

01/12/2015

Đỗ Đình Tuân

RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 95

VI ỨNG VẬT

韋應物

Vị Ứng Vật (737-khoảng 792), người Van Niên, Kinh Triệu (nay là Tây An, Thiểm Tây. Thiếu thời làm tam vệ lang, hầu cận Huyền Tông. Sau vào học thái học, lần lượt giữ các chức Lạc Dương thừa, Giang Châu thứ sử, tả ty lang trung, Tô Châu thứ sử, nên người đời gọi Vi Giang Châu, Vi Tả Ty, Vi Tô Châu.

Thơ ngũ ngôn của Vi Ứng Vật cao nhã, thơ sơn thủy điền viên học Đào Uyên Minh, thanh nhã điềm đạm. Cũng có một số thơ phản ánh nỗi thồng khổ của nhân dân, đả kích nền chính trị đương thời. Có Vi Tô Châu tập. Trong Toàn Đường thi co 10 quyển thơ ông.

寄全椒山中

  道士

   韋應物

今朝郡齋令

忽念山中客

澗底束荆薪

歸來煮白石

欲持一瓢酒

遠慰風雨夕

落葉滿空山

何處尋行迹

Ký toàn Tiêu Sơn

   Trung đạo sĩ

       Vi Ứng Vật

Kim triêu quận trai lãnh

Hốt niệm sơn trung khách

Giản để thúc kinh tân

Quy lai chử bạch thạch

Dục trì nhất biều tửu

Viễn úy phong vũ tịch

Lạc diệp mãn không sơn

Hà xứ tầm hành tích.

Dịch nghĩa:

Gửi đạo sĩ trong núi

      Toàn Tiêu ¹

Sáng nay dinh quận ² vắng vẻ lạnh lẽo

Bỗng nhớ người bạn trong núi ³

Vẫn kiếm củi đáy khe

Đem về nấu bạch thạch ⁴

Ta muốn mang một bầu rượu đến thăm bạn

Nhưng xa ngại chiều mưa gió

Lá rụng đầy núi

Biết tìm hành tích bạn nơi đâu bây giờ

Dịch thơ:

Sáng nay dinh tịch mịch

Bỗng nhớ bạn trong rừng

Vẫn kiếm củi lòng khe

Đem về nấu bạch thạch

Muốn đem một bầu rượu

Ngại xa chiều gió mưa

Lá rụng đầy núi vắng

Tìm bạn đâu bây giờ ?

            Đỗ Đình Tuân

1. Toàn Tiêu: tên một huyện ở phía đông tỉnh An Huy
2. Dinh quận: lúc này Vi Ứng Vật đang làm thứ sử Tô Châu
3. Người bạn trong núi: chỉ đạo sĩ  trong núi Thấn Sơn phía tây huyện Toàn Tiêu
4. Theo sách Thần Tiên truyện, nấu bạch thạch làm lương thực. Còn theo sách Vân cấp thất thiêm, đạo gia có 5 cách nấu thạch anh vào ngày trùng dương, sau khi trai giới, người ta nấu thiêm bạch (?), thạch anh trắng, mật trắng (?), vừng đen và nước suối để uống.

01/12/2015

Đỗ Đình Tuân

RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 94

VI TRANG

韋莊

Vi trang (816-910), tự Đoan Kỷ, người Đỗ Lăng, Kinh Triệu (nay là đông bắc Trường An, Thiểm Tây). Tiến sĩ năm Càn Ninh (894-898), được phong hiệu thư lang. Sau vào đất Thục nương tựa Vương Kiến, khuyên Vương Kiến xừng đế.

Phong cách thơ ông thanh lệ , phiêu dật, nỗi ly biệt nhớ quê hương. Có Cán hoa tập. Toàn Đường thi có 6 quyển thơ ông.

東陽酒家贈別

        韋莊

天涯方嘆異鄉身

又向天涯別故人

明日五更孤店月

醉醒何處各沾巾

Đông Dương tửu gia tặng biệt

                    Vi Trang

Thiên nhai phương than dị hương thân

Hựu hướng thiên nhai biệt cố nhân

Minh nhật ngũ canh cô điếm nguyệt

Túy tinh hà xứ các triêm cân.

Dịch nghĩa:

Thơ lưu biệt tại quán rượu Đông Dương

Ta vừa than thân phận xa xứ nơi chân trời

Lại phải tiễn bạn đi về phía chân trời

Ngày mai năm canh dưới ánh trăng nơi quán lẻ

Say tỉnh ở chốn nào cũng đều nhỏ lệ ướt khăn.

Dịch thơ:

Chân trời ta luống những than thân

Lại phải chân trời biệt cố nhân

Quán rượu đêm mai trăng sáng lẻ

Tỉnh say đều cũng lệ đầm khăn.

                        Đỗ Đình Tuân

01/12/2015

Đỗ Đình Tuân

RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 93

酬樂天揚州

初逢席上見贈

 

    劉禹錫

巴山楚水凄凉地

二十三年棄置身

懷舊空吟聞笛賦

到鄉翻似爛柯人

沈舟側畔千帆過

病樹前頭萬木春

今日聽君歌一曲

暫凭杯酒長精唇

Thù Lạc Thiên Dương Châu

Sơ phùng tịch thượng kiến tặng

                      Lưu Vũ Tích

Ba sơn Sở thủy thê lương địa

Nhị thập tam niên khí trí thân

Hoài cựu không ngâm văn địch phú

Đáo hương phiên tự Lạn Kha nhân

Trầm chu trắc bạn thiên phàm quá

Bệnh thụ tiền đầu vạn mộc xuân

Kim nhật thính quân ca nhất khúc

Tạm bằng bôi tửu trưởng tinh thần.

Dịch nghĩa:

Đáp bài thơ Lạc Thiên ¹tặng

Tại chiếu rượu khi mới gặp nhau ở Dương Châu ²

Non núi xứ Ba sông nước xứ Sở ³vùng đất thê lương

Hai mươi ba năm tấm thân bị biếm trích ⁴

Nhớ bạn cũ ngâm suông bài phú “Nghe tiếng sáo” ⁵

Về đến quê hương mà như người dưng vậy ⁶

Bên cạnh chiếc thuyền bị chìm nghìn cánh buồm lướt qua

Trước cây bị bệnh vạn cây tươi tốt vẻ xuân

Hôm nay nghe bác ca một khúc

Tôi tạm nhờ chén rượu làm cho tinh thần phấn chấn.

Dịch thơ:

Núi Ba sông Sở thật buồn thay

Hai chục năm trời phải tới đây

Nhớ bạn ngâm suông “Nghe tiếng sáo”

Về quê như thể người dưng vầy

Thuyền chìm bên cạnh nghìn buồm lướt

Cây bệnh xuân quanh vạn khóm dày

Nghe bác hôm nay ca một khúc

Tôi nhờ chén rượu nhắp cho khuây.

                             Đỗ Đình Tuân

1. Lạc Thiên: tự của Bạch Cư Dị
2. Bài thơ làm vào năm Bảo Lịch 2 (826). Lúc này Lưu Vũ Tích bãi chức thứ sử Hòa Châu trở về kinh đô, ngang qua Dương Châu, gặp Bạch Cư Dị từ Tô Châu về Lạc Dương. Bạch cư dị làm bài “túy tặng Lưu nhị thập bát sứ quân” tặng Lưu Vũ Tích. Đây là bài Lưu Vũ Tích đáp lại Bạch Cư Dị. Nhà thơ khúc triết biểu hiện tâm trạng phức tạp khi lâu ngày bị biếm trích: trầm uất, buồn chán những vẫn có cái gì đó hào phóng, khoáng đạt. Riêng hai câu 5 và 6 có những cách hiểu khác nhau. Có người cho đó là niềm lạc quan trước sự thay cũ đổi mới, có người lại hiểu đó Lf sự ngậm ngùi của người thất thế và sự vênh vang của những kẻ hãnh tiến đắc thế.
3. Nhà thơ bị biếm trích đến các vùng Lãng Châu, Hòa Châu, Quỳ Châu, Quý Châu xưa thuộc nước Ba, Lãng Châu xưa thuộc đất Sở, nên mới nói là núi non xứ Ba, sông nước xứ Sở.
4. chỉ thời gian nhà thơ bị biếm rời kinh đo năm Vĩnh Trinh thứ nhất (805) đến năm trở về kinh đo năm Bảo Lịch thứ 2 (826)
5. chỉ bài “ Tư cựu phú” ( Nhớ bạn cũ) của Hướng Tú, một trong “Trúc lâm thất hiền” đời Tấn. Có lần Hướng Tú đi qua chỗ ở cũ của các bạn bị hại là Kê Khang và Lữ An, nghe người láng giềng của hai ông thổi sáo, tiếng sáo bi thiết khiến ông xúc động làm nên bài phú này.
6. Nguyên văn là “Lạn Kha nhân” tức là người có cái cns rìu mục nát. Theo sách Thuật dị ký có ghi một người đời Tấn tên là Vương Chất vào núi đốn củi, thấy hai cậu bé đánh cờ, liền dừng lại xem. Đến cuối cuộc cờ Vương phát hiện ra cán rìu đã mục. Trở về nhà mới biết thời gian đã trôi qua một trăm năm. Người cùng trang lứa đã chết gần hết. Nhà thơ bị biếm trích 23 năm, khi trở về Giang Nam thấy ngưới và vật đều hoàn toàn đổi khác, cảm thấy mình lcj long, không nén nổi xót xa nên dùng tích này để bộc lộ nối thương cảm của mình trước cảnh vật đổi sao rời.

30/11/2015

Đỗ Đình Tuân

RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 92

LƯU VŨ TÍCH
劉禹錫

Lưu Vũ Tích (772-842), tự Mộng Đắc, người Lạc Dương (nay thuộc Hà Nam). Tiến sĩ năm Trình Nguyên 9 (793), được trao chức thái tử hiệu thư, giám sát ngự sử. Sauk hi Đường Thuận Tông kế vị, giữ chức đồn điền viên ngoại lang. Tham gia vào cuộc cách tân Vĩnh Trinh (805). Sauk hi cuộc cách tân thất bại, bị biếm làm tư mã Lang Châu. Sau lần lướt làm thứ sử các châu Bá, Liêu, Quỳ, Hòa, Tô Nhữ, Đồng rồi vào triều đình làm thái tử tân khách. Thời Vũ Tông được phòng hàm Kiểm hiệu Lễ bộ thượng thư. Người đời gọi là Lưu Tân Khách, Lưu Thượng Thư.

Thơ ông gồm đủ thể loại, phong cách trầm tĩnh, vững trãi, mới mẻ, tự nhiên. Những bài thơ ông làm phỏng theo dân ca, như “Trúc chi từ” mở ra một diện mạo mới trong thơ Đường, có ảnh hưởng sâu xa đến đời sau. Có Lưu Tân Khách thi tập. Toàn Đường thi có 12 quyển thơ ông.

飲酒看牡丹

   劉禹錫

今日花前飲

甘心醉數杯

但愁花有語

不爲老人開

Ẩm tửu khan mẫu đơn

 

           Lưu Vũ Tích

Kim nhật hoa tiền ẩm

Cam tâm túy sổ bôi

Đãn sầu hoa hữu ngữ

Bất vị lão nhân khai.

Dịch nghĩa:

Uống rượu ngắm hoa mẫu đơn

Hôm nay uống rượu trước hoa

Những mong uống mấy chén cho say

Nhưng lại buồn vì hoa như muốn nói

Chẳng phải hoa nở cho người già đâu.

Dịch thơ:

Trước hoa uống rượu hôm nay

Định dùng mấy chén cho say la đà

Chợt buồn nghe thấy tiếng hoa

“Tôi không nở vì ông già này đâu” !

                          Đỗ Đình Tuân

29/11/2015

Đỗ Đình Tuân  

RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 91

雲陽館與

韓伸宿別

   司空曙

故人江海別

幾度隔山川

乍見翻疑夢

相悲各問年

孤燈寒照雨

濕竹暗浮煙

更有明朝恨

離杯惜共傳

Vân Dương quan dữ

Hàn Thân túc biệt

Cố nhân giang hải biệt

Ký độ cách sơn xuyên

Sạ kiến phiên nghi mộng

Tương bi các vấn niên

Cô đăng hàn chiếu vũ

Thấp trúc ám phù yên

Cánh hữu minh triêu hận

Ly bôi tích cộng truyền.

Dịch nghĩa:

Chia tay Hàn Thân sau khi

cùng nhau trọ tại quán Vân Dương ^*

Bạn cũ mối người một ngả bôn ba song biển

Bao lần cách trở núi sông

Nay bỗng gặp lại thoạt nhìn nhau lại ngỡ trong mơ

Sau một hồi đau buồn liền hỏi tuổi nhau

Ánh đèn lẻ loi lạnh lẽo soi rọi làn mưa bên ngoài

Khóm trức ướt bị lớp khói nổi lên làm mờ khuất

Giận nỗi sáng mai lại phải chia tay nhau rồi

Chén rượu tiễn biệt mà lòng dùng dằng không dứt.

*Vân dương: tên huyện phias tây bắc huyệnKinh Dương Thiểm Tây ngày nay.

Dịch thơ:

Bạn cũ bôn ba sông biển

Bao lần xa cách núi sông

Gặp lại thoạt nhìn ngỡ mộng

Buồn thương hỏi tuổi nhau cùng

Đèn nhỏ chiếu làn mưa lạnh

Trúc ướt khói che mịt mùng

Sáng mai đã lại ly biệt

Chén đưa không nỡ dứt lòng.

                 Đỗ Đình Tuân

29/11/2015

Đỗ Đình Tuân

RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 90

TƯ KHÔNG THỰ

司空曙

Tư Không Thự (720-790), tự Văn Minh (có bản ghi là Văn Sơ?), người Quảng Bình (phía đông Vĩnh Niên, Hà Bắc ngày nay). Lúc trẻ tới Trường An thi, không đỗ. Thời Trinh Nguyên, Đức Tông, làm kiếm hiệu thủy bộ lang trung. Ông là một trong 10 tài tử thời Đại Lịch.

Thơ ông phần nhiều viết về cảnh tiễn biệt, cuộc sống lênh đênh phiêu dạt. Ông khéo dùng từ ngữ chân thật thẳng thắn để biểu hiện nỗi niềm lưu lạc tha hương, tình cảm buồn rầu thất ý. Trong Toàn Đường thi ông co 2 quyển.

玩花與衛象

  同醉

 司空曙

衰鬢千茎雪

他鄉一樹花

今朝與君醉

忘却在長沙

Ngoạn hoa dữ vệ tượng

       đồng túy

            Tư Không Tự

Suy mấn thiên hành tuyết

Tha hương nhất thụ hoa

Kim triêu dữ quân túy

Vong khước tại Trường Sa.

Dịch nghĩa:

Ngắm hoa cùng say với

          Vệ Tượng

Tóc ta cắn nghìn sợi trắng như tuyết

Chốn quê người cùng ngắm một cây hoa

Sáng nay cùng bạn say

Khiến tôi quên rằng mình đang ở Trường Sa.^*

Dịch thơ:

Tóc cằn đã nghìn sợi bạc

Quê người ngắm một cây hoa

Sớm nay cùng say với bạn

Quên mình đang ở Trường Sa

                        Đỗ Đình Tuân

*Trường Sa: thuộc Hồ Nam, cách Động Đình 150 km về phía nam, nơi trước kia khí hậu rất độc, làm quan nơi này coi như bị đi đày.

28/11/2015

Đỗ Đình Tuân

RƯỢU TRONG THƠ ĐƯỜNG 89

THÔI THỰ
崔曙

Thôi Thự (?-739), quê gốc Bác Lăng (An Bình, Hà Bắc ngày nay). Thuở nhỏ nhà nghèo, ngụ cư ở Tống Châu (Thương Khâu, Hà Nam ngày nay). Tiến sĩ thời Khai Nguyên, được phong Hà Nội úy. Năm sau thì mất. Từng giao du với Tiết Cứ…

Thơ ông từ ngữ uyển chuyển, tình ý bi thương. Trong Toàn Đường thi ông có 1 quyển.

九日登望仙臺

    呈劉明府

       崔曙

漢文皇帝有高臺

此日登林曙色開

三晋雲山皆北向

二陵風雨自東來

關門令尹誰能識

河上仙翁去不回

且欲近尋彭澤宰

陶然共醉菊花杯

Cửu nhật đăng vọng Tiên đài

      trình Lưu Minh Phủ

Hán Văn hoàng đế hữu cao đài

Thử nhật đăng lâm thự sắc khai

Tâm Tấn vân sơn giai bắc hướng

Nhị Lăng phong vũ tự đông lai

Quan môn lệnh doãn thùy năng thức

Hà thượng tiên ông khứ bất hồi

Thả dục cận tầmBành Trạch tể

Đào nhiên cộng túy cúc hoa bôi.

Dịch nghĩa:

Ngày mồng 9 lên đài Vọng Tiên ¹

        trình Lưu Minh Phủ

Hán Văn đế có đài cao ²

Hôm nay ta leo lên mầu nắng sớm rộng mở

Núi mây Tam Tấn ³ đều hướng về phương bắc

Gió mưa Nhị Lăng ⁴ thảy tới từ phía đông

Ai có thể biết viên lệnh doãn ở Quan Môn ⁵  là ai

Còn tiên ông trên sông ⁶ thì đi không trở lại

Ta muốn tìm huyện lệnh Bành Trạch ⁶

Để thoải mái cùng nhau say chén rượu cúc.

Dịch thơ:

Đài cao Văn Đế vọng tiên sông

Ta bước lên xem nắng sớm hồng

Tam Tấn núi mây bay hướng bắc

Nhị Lăng mưa gió đến từ đông

Quan Môn lệnh doãn còn ai biết

Vị khách năm nào chẳng dấu trông

Muốn kiếm tìm ông Bành Trạch nọ

Nâng ly rượu cúc để say cùng.

                           Đỗ Đình Tuân

1. Vọng Tiên đài: do Hán Văn đế cho xây. Tương truyền Hán Văn đế từng được ông lão trên sông (Hà Thượng Công) trao cuốn Lão Tử. Trao sách rồi ông lão đi đâu không biết. Về sau Văn đế cho xây cái đài này để ngóng trông ông như một vị tiên.
2. Đài cao: tức Đài Vọng Tiên
3. Tam Tấn: cuối đời Xuân Thu nước Tấn chia làm ba: Hàn, Ngụy, Triệu.
4. Trong Hào Sơn (Thiểm Tây ngày nay) có 2 lăng là: Nam Lăng (mộ của Hạ Hậu Vương) và Bắc Lăng (mộ của Chu Văn Vương)
5. Theo điển tích, viên lệnh doãn này tên là Hỷ. Khi Lão Tử đến Quan Môn, ông ta đã giữ Lão Tử lại để viết sách.
6. Tiên ông trên sông: tức Hà Thượng Công. Tương truyền Hán Văn Đế đã từng mời ông ta giảng Lão Tử.
7. Huyện lệnh Banhg Trạch: tức Đào Uyên Minh, từng làm huyện lệnh Bành Trạch.. Câu thơ chỉ có ýtượng trưng.

28/11/2015

Đỗ Đình Tuân