Đọc Quốc âm thi tập (15)

85. Tự thán 15

Lòng người Man Xúc ¹ nhọc đua hơi

Chẳng cóc nhân sinh gửi chơi ²

Thoi nhật nguyệt đưa qua mỗ phút ³

Áng phồn hoa họp mấy trăm đời

Hoa càng khoe tót tót ⁴ thì rữa

Nước chớ cho đầy đầy ắt vơi

Mới biết doanh hư ⁵ đà có số

Ai từng cải ⁶ được lòng trời.

1.Man Xúc: theo điển trong sách Trang Tử: “có một nước ở cái sừng bên tả con ốc sên  gọi là họ Man, một nước ở cái sừng bên hữu gọi là họ Xúc. Hai bên tranh đất đánh nhau”Sau này văn học dùng điển này để chỉ những cuộc tranh chấp nhỏ mọn.

2. Gửi chơi: Sống nhờ ở cõi đời mà chơi (lấy từ câu: sống gửi thác về)

3. Mỗ phút: một phút giây bất định nào đó.

4. Tót: nghĩa là đẹp, là trên tột cùng.

5. Doanh hư: đầy vơi

6. Cải: thay đổi

86. Tự thán 16

Chước toan ¹ chưa đẹp ² nẻo ³ bình sinh

Đến thuở già lại trách mình

Khổ trúc ⁴ chăng ưa lòng khách bạc ⁵

Lão mai ⁶ xá ⁷ học nết người thanh

Công danh lỡ đường vô sự

Non nước ghe ⁸ chốn hữu tình

Nào của cởi buồn trong thuở ấy

Có thơ đầy túi rượu đầy bình.

1. Chước toan: mưu chước toan tính

2. Chưa đẹp: Chưa hay, chưa tốt đẹp như mong muốn

3. Nẻo: tiếng cổ, vừa chỉ không gian (nơi chốn…) vừa chỉ thời gian (Khi, lúc, thuở…)

4. Khổ trúc: giống tre trúc có măng đắng

5.Bạc: bạc bẽo

6. Lão mai: cây mai già, giống mai càng già càng khẳng khiu

7. Xá: hãy

8. Ghe: tiếng cổ nghĩa là nhiều

87. Tự thán 17

Ngẫm thay mùi đạo cực chưng ngon

Nghìn kiếp dù ăn vưỡn ¹ hãy còn

Nhật nguyệt dễ qua biên trắng ²

Cương thường khôn biến tấc son

Chĩnh vàng chẳng tiếc danh thì tiếc

La đá ³ hay mòn nghĩa chẳng mòn

Giữ khăng khăng ai nỡ phụ

Phù trì mựa khá để thon von.⁴

1. vưỡn: âm cổ của từ vẫn

2. Biên trắng: mái tóc bạc. Cả câu ý nói ngày tháng qua mau khiến mái tóc bạc

3. La đá: Tiếng cổ của từ “đá”

4. Thon von: xem chú thích bài 49.

88. Tự thán 18

Lân la mến cảnh sơn khê

Sự thế nên vong ¹ hết mọi bề

Ngòi ² thuở triều cường chờ nguyệt mọc

Cây khi ác lặn ³ rước chim về

Giầu mặc phận nguôi lòng ước

Chật ⁴ yên bần ⁵ ấy cổ lề

Ắt muốn đến chơi thành thị nữa

Âu ⁶ là non nước nọ đàn chê.⁷

1. Vong : quên

2. ngòi : sông ngòi

3. Ác lặn : mặt trời lặn

4. Chật : nhà chật

5. Yên bần : ở yên trong cảnh nghèo

6. Âu : lo

7. Đàn chê : cười chê

89. Tự thán 19

Tài tuy chăng ngõ ¹ trí chăng cao

Quyền đến trong tay chí mới hào

Miệng muốn tửu binh ² phá lũy khúc ³

Mình làm thi tướng ⁴ đánh đàn tao ⁵

Cầm khua hết ngựa ⁶ cờ khua tường

Chim bắt trong rừng cá bắt ao

Còn có anh hùng bao nả nữa

Đòi thời ⁷ vậy dễ hơn nào.

1. Ngõ: thông minh

2. Tửu binh: lính rượu

3. Lũy khúc: men rượu

4. Thi tướng: tường thơ

5. Đàn tao: tao đàn

6. Ngựa: Phím chống dây đàn

7. Đòi thời: theo thời.

90. Tự thán 20

Thế những cười ta rằng đánh thơ ¹

Dại hòa vụng nết lừ khừ

Lừa tìm ngàn Bá ² nhờ mai bảo ³

Thuyền nổi dòng thu ⁴ có nguyệt đưa

Ngoài cửa mừng người dầu cái vẹt ⁵

Trong nhà thết khách mặc con cờ

Áo dành một tấm cơm hai bữa

Phận ấy chưng ta đã có thừa.

1. Đánh thơ: chỉ đánh giặc bằng thơ

2. Ngàn Bá: Chỉ bờ sông Bá, nơi ó cầu Bá, ở phía đồng Trường An, là nơi đời Đường người ta tiễn biệt nhau.

3. Mai bảo: hoa mai mách bảo

4. Thuyền nổi dòng thu: có ý nhắc tới chuyền đi chơi trên sông Xích Bich của Tô Đông Pha

5. Dầu cái vẹt: kệ con vẹt. Ý câu thơ nói kệ cho con vẹt ngoài cửa chào khách đến.

07/09/2015

Đỗ Đình Tuân