Đọc Quốc âm thi tập (36)

217. Hồng cúc ¹

Quỹ đông ² cho thức xạ cho hương

Tạo hóa sinh thành khác đấng thường

Chuốt lòng son ³ chăng vướng tục

Bền tiết ngọc kể chi sương

Danh thơm thượng uyển ⁴ còn phen kịp ⁵

Bạn cũ đông ly ⁶ ắt khá nhường

Miễn được chúa tiên yêu chuộng đến

Ngày nào khá ấy trùng dương.⁷

1. Hồng cúc : hoa cúc đỏ

2. Quỹ đông : bóng mặt trời phía đông

3. Lòng son : dịch chữ « đan tâm »

4. Thượng uyển: vườn của nhà vua

5. Phen kịp: sánh kịp

6. Đông ly: dậu đông, hàng rào phía đông. Do câu thơ của Đào Tiềm “Thái cúc đông ly hạ” (hái cúc dưới bờ rào mé đông)

7. Trùng dương: ngày 9/9 âm lịch

218. Tùng 1 ¹

Thu đến cây nào chẳng lạ lùng ²

Một mình lạt ³ thuở ba đông

Lâm tuyền ⁴ ai rặng ⁵ già làm khách

Tài đống lương ⁶ cao ắt cả dùng.

1. Tùng: cây thông

2. Lạ lùng: đổi khác đi (lá vàng rụng đi cả)

3. Lạt: nhạt nhẽo, (coi thường cái rét của mùa đông)

4. Lâm tuyền: rừng suối

5. Ai rặng: ai bảo rằng

6. Đống lương: nghĩa đen: cái cột cái xà trong ngôi nhà, nghĩa bóng: rường cột (chủ chốt) trong xã hội.

219. Tùng 2

Đống lương tài có mấy bằng mày ¹

Nhà cả ² đòi phen chống khỏe thay

Cội rễ bền day ³ chẳng động

Tuyết sương thấy đã đặng nhiều ngày.

1. Có mấy bằng mày: có mấy ai bằng mày (cây tùng)

2. Nhà cả: nhà lớn

3. Day: bản Đào Duy Anh phiên theo nghĩa chữ Hán (di) tức dời. Nhưng phải phiên là day, hoặc dây mới đúng âm nôm.

220. Tùng 3

Tuyết sương thấy đã đặng nhiều ngày

Có thuốc trường sinh càng khỏe thay

Hổ phách ¹ phục linh ² nhìn mới biết

Dành còn để trợ dân ³ này.

1.Hổ phách: nhựa thông chôn vùi lâu ngày dưới đất biến thành hóa thạch dùng làm thuốc.

2. Phục linh: loại nấm khuẩn sống ký sinh dưới gốc thông, hình như củ nâu cũng dùng làm thuốc

3. Trợ dân: Cứu giúp nhân dân

221. Trúc thi 1 ¹

Hoa liễu ² chiều xuân cũng hữu tình

Ưa mày là bởi tiết ³ mày thanh ⁴

Đã từng có tiếng ⁵ trong đời nữa

Quân tử ai chẳng mảng danh. ⁶

1. Hoa liễu: hoa của cây liễu

2. Tiết: đốt của cây trúc

3. Thanh: trong sạch

4. Có tiếng: trúc được người xưa mệnh danh là “quân tử trúc”

5. Mảng danh: nghe danh.

222. Trúc thi 2

Danh quân tử tiếng nhiều ngày

Bảo khách tri âm mới biết hay

Huống lại nhưng nhưng chăng bén tục ¹

Trượng phu tiết cứng khác người thay.

1. Chăng bén tục: không bén tục, do câu thơ của Tô Đông Pha: “Ninh khả thực vô nhục; Bất khả cư vô trúc. Vô nhục linh nhân sấu; Vô trúc linh nhân tục” (Thà ăn cơm không thịt; không thể ở nơi không có trúc. Không ăn thịt thì người gầy; không có trúc thì người tục).

223. Trúc thi 3

Trượng phu tiết cứng khác người thay

Dưỡng dỗ ¹ trời có ý vay ²

Từ thuở hóa rồng  ³ còn lạ nữa

Chúa xuân gẫm còn huyễn ⁴ thay.

1. Dưỡng dỗ: nuôi nấng dạy dỗ

2. Ý vay: ý như vậy

3. Từ thuở hóa rồng: cây trúc mọc cong có dáng như con rồng.

4. Huyễn: huyền ảo.

224. Mai thi 1 ¹

Xuân đến nào hoa chẳng tốt tươi

Ưa mày vì tiết sạch ² hơn người

Gác đông ³  ắt đà từng làm khách

Há nhưng Bô tiên ⁴ kết bạn chơi.

1. Mai thi: thơ mai

2. Tiết sạch : tiết trong sạch

3. Gác đông: do chữ Hán “Đông các”, nơi quan tể tướng tiếp đãi các kẻ sĩ tài năng. Đỗ Phủ khi làm quan ở Đông các có câu thơ: “Đông các quan mai động thi hứng” (ở gác đông xem hoa mai làm động hứng thơ)

4. Bô tiên: tức ông tiên Lâm Bô(967-1028), nhà thơ đời Tống, sống một mình trên Cô Sơn, làm bạn với mai và hạc “mai thê, hạc tử” ( mai là vợ, hạc là con), suốt đời không ra làm quan, sở trường và nổi tiếng về thơ vịnh mai.

225. Mai thi 2

Tiên Bô kết đã mấy thu chầy

Ngẫm ngọt ¹ dường bằng ² mếch trọng ³ thay

Lại có một cành ngoài ấy rẽ ⁴

Bóng thưa ⁵ ánh nước động người vay.⁶

1. Ngẫm ngột: ngẫm nghĩ

2. Dường bằng: dường như

3. Mếch trọng: Mếch là lệch về, thiên về; trọng là coi trọng.

Có thể hiểu “mếch trọng” là sự biệt đãi riêng với hoa mai.

4. Rẽ: riêng rẽ

5. Bóng thưa: cây mai lá không rậm rạp mà chỉ lưa thưa thấp thoáng “ Thấp thoáng rừng mơ cô hái mơ” (Nguyễn Bính).

6. Động người thay: rung động lòng người lắm thay.

226. Mai thi 3

Bóng thưa ánh nước động người vay

Thầm ¹ đưa hương một nguyệt hay

Huống lại bảng xuân ² sơ chiếm ³ được

So tam hữu ⁴ chẳng bằng mày

1. Thầm: ĐDA  phiên là “lịm”, Tân biên phiên là « thầm » nhưng hiểu như nhau (Thầm, ngầm)

2. Bảng xuân: bảng các hoa mùa xuân

3. Sơ chiếm: chiếm đầu tiên

4. So tam hữu: theo truyền thống xưa “Tùng, Trúc, Mai” được gọi là “Tuế hàn tam hữu” (Ba người bạn của tiết lạnh). Câu thơ ý nói so trong ba người ấy thì chẳng ai bằng mai.

29/09/2015

Đỗ Đình Tuân