Lại dịch thơ Nguyễn Khuyến 27

Bài 20

Xuân nhật liên nga

Nguyên tác và phiên âm

春夜憐蛾	Xuân dạ liên nga
羨爾纎纎一羽翰	Tiện nhĩ tiêm tiêm nhất vũ hàn
投明而死死而安	Đầu minh nhi tử tử nhi an
若為倘悴臨宜易	Nhược vi thảng thốt lâm nghi dị
到得逡巡辨亦難	Đáo đắc thoan tuần biện diệc nan
素賦知能猶未泯	Tố phú tri năng do vị dẫn
當前名利不相關	Đương tiền danh lợi bất tương quan
孤燈殺爾猶憐爾	Cô đăng sát nhĩ do liên nhĩ
待到成灰淚未乾	Đãi đáo thành hôi lệ vị can

Dịch nghĩa: Đêm xuân thương con thiêu thân

Khen mày là  loài có cánh bé nhỏ

Lại biết gieo mình vào chỗ sáng mà chết, chết rồi thì yên tâm

Nếu là thảng thốt mà xông vào chỗ chết thì còn dễ

Nhưng dùi dắng mà quyết chết, thực là khó

Trời phú cho mày có lương tri lương năng chưa đến nỗi mất ¹

Cho nên danh lợi trước mắt cũng không vướng víu gì

Ngọn đèn le lói tuy giết mày như vẫn thương mày

Cho đến lúc thành tro mà lệ vẫn chưa khô.

Dịch thơ:

Bé như mày thật đáng khen

Lao vào sáng chết mới yên dạ mày

Phải đâu thảng thốt chết ngay

Quanh co dùng dắng chết này mới gan

Trời cho mày đủ lương năng

Cho nên danh lợi mày không vướng gì

Giết mi đèn vẫn thương mi

Thân tàn mà lệ đầm đìa không khô.

                          Đỗ Đình Tuân

                             (Dịch thơ)

Chú thích:

1. Lương tri: hiẻu biệt tự nhiên; lương năng: khả năng tự nhiên. Mạnh Tử nói: “Cái mà người ta không phải nghĩ mà biết, đó là lương tri; Điều mà người ta không phải học mà làm được đó là lương năng”.
2. Ngọn đèn (cô đăng): ở đây có thể là ngọn nến, tác giả mượn những giọt nến chảy xuống để hình dung như những giọt lệ khóc con thiêu thân. Đường thi có câu: “Lạp cự thành hôi lệ thủy can”(Ngọn nến đã ra tro rồi lệ mới khô). Có người nói bài thơ này tác giả làm khi nghe được tin cụ nghè Dao Cù bị giặc Pháp giết và nhân lúc ấy có con thiêu thân sa vào đọi dầu mà chết bèn mượn để ngụ ý.

Cụ nghè Dao Cù tức là cụ Vũ Hữu Lợi, người làng Dao Cù huyện Nam Trực, đậu tiến sĩ  khoa Ất Hợi đời Tự Đức (1875). Giặc Pháp lấy Nam Định, cụ mưu khôi phục, việc bị lộ, giặc Pháp xử chém cụ tại tỉnh lỵ Nam Định.

18/11/2014

Đỗ Đình Tuân