13 – Tú Mỡ
(1900-1976)
Một nắm xương khô cũng gọi mỡ
Quanh năm múa hát để mua cười
Tưởng cụ vẫn bơi dòng nước ngược
Nào ngờ trở gió lại trôi xuôi.
Xuân Sách
-Dòng nước
ngược tập 1 (1934)
-Dòng nước
ngược tập 2 (1941)
Tham khảo
thêm
Nhà thơ trào phúng cự phách Tú
Mỡ: Người không thích… đùa?
15:30 02/01/2007
Tú Mỡ là người rất tôn trọng lời hứa, và thực sự
nghiêm túc, có trách nhiệm với cuộc đời. Có thể nói ông là người không thích...
đùa cũng được, nhưng chỉ là không thích đùa với những gì mà ông cho
Những tưởng
tác giả của các vần thơ trào lộng sâu cay nhằm vào những người, những việc đáng
phê phán của xã hội thực dân phong kiến, gây nên những tiếng cười sảng khoái
nơi bạn đọc ấy hẳn ở ngoài đời phải là người cực kỳ... hóm hỉnh.
Vậy mà, theo
hồi ức của bạn bè, đồng nghiệp thì hóa ra ông lại là người có lối sống rất mực
thước, ít nói, ít cười. Thậm chí, theo cách nhìn nhận của nhà văn Tô Hoài thì
"ở lâu với Tú Mỡ, thấy anh cứ vừa ngơ ngác vừa thâm thúy và không biết
đùa".
Nhà văn Ngô
Văn Phú cũng kể lại cảm giác lần đầu được diện kiến bác Tú: "Tôi đọc
"Dòng nước ngược", từ lâu vẫn cứ tưởng bác Tú phải có hình thù khác
người lắm. Chẳng hạn, hóm hỉnh, nghịch ngợm, hay chọc ghẹo v.v… nhưng bác Tú
thật hiền". Vậy sự thật thế nào?
Nói cho
"công bằng" thì không phải ở ngoài đời, nhà thơ trào phúng cự phách
Tú Mỡ là người "không biết đùa". Ông chỉ "không thích… đùa"
với những điều mà ông cho là hệ trọng. Và nói chung, ông thường chỉ giới hạn sự
"ưa vui nhộn, thích châm chích" của mình trên trang giấy, còn thì ở
ngoài đời, ông giữ nguyên nếp sống quy củ, chừng mực của một người nguyên là
công chức Sở Tài chính (thời thuộc Pháp).
Nhà thơ Tú
Mỡ tên thật là Hồ Trọng Hiếu. Sở dĩ ông chọn cho mình cái bút danh nghe có vẻ
"sung mãn" nói trên (mặc dù xét về vóc dáng, ông gầy nhẳng như que,
chỉ thấy xương, không thấy… mỡ - như ông tự nhận xét), là vì ông rất ngưỡng mộ
cụ Tú Xương, ước mong kế tục sự nghiệp thơ trào phúng của cụ.
Ấy thế
nhưng, khi bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp, ông đã nhất quyết chọn cho
mình một bút danh khác. Đó là: Bút Chiến Đấu. Ông giải thích: "Vì thấy
công cuộc kháng chiến là công cuộc nghiêm chỉnh, mình dùng bút danh để đánh
địch cũng là việc làm nghiêm chỉnh, cho nên tôi không muốn dùng bút danh cũ là
Tú Mỡ". Không chỉ có thế, hai chữ Tú Mỡ lúc này ông còn nghe gần với
"đú mỡ”, có vẻ không được… nghiêm túc.
Thực tế cho
thấy, bạn đọc cũng như các nhà quản lý văn nghệ của chế độ mới, không ai có
định kiến gì với cái tên Tú Mỡ từ lâu đã trở thành một "thương hiệu"
được biết đến rộng rãi, cũng như không ai nghe Tú Mỡ ra thành "đú mỡ"
cả. Đấy cũng là lý do để sau này, nhà thơ cự phách của chúng ta đã lại quay về
với cái bút danh quen thuộc nói trên.
Năm 1949,
nhà thơ Tú Mỡ bị quân Pháp "quơ" được trong một trận càn ở Hiệp Hòa
(Bắc Giang) khi ông đang đi theo đội chèo Quyết Thắng của Ty Thông tin Bắc
Giang. Địch đưa ông về giam ở bốt Phù Lưu (huyện Từ Sơn, Bắc Ninh).
Tại đây, qua
câu chuyện với những người tù, ông biết được một số bản thảo thơ "Nụ cười
kháng chiến" của ông vốn dĩ để trong chiếc cặp da và lọt vào tay địch, may
nhờ sự làm ăn "tắc trách" của chúng, nên đã được… ném vào lửa, chứ
không "nếu nó điều tra, so tự dạng, biết mình là Bút Chiến Đấu thì nguy
to".
Trước đó ông
cũng đã khai với địch ông là "công chức đi tìm vợ con tản cư trên Thái Nguyên".
Vì Tú Mỡ có vốn "tiếng Tây" nên ông được chúng giữ lại làm thông
ngôn. Khi tên quan ba xếp bốt Phù Lưu chết trận, Tú Mỡ đã đứng ra làm một
bài... văn tế bằng tiếng Pháp. Qua đó, ông đã kiếm được sự "tin cẩn"
của tên quan Pháp đến thay. Hắn đã thả cho ông "đi Thái Nguyên tìm vợ
con". Nhờ vậy, Tú Mỡ mới có cơ trở về với kháng chiến.
Câu chuyện
này do Tú Mỡ thật thà kể ra, và vì thế mà ông bị anh em kiểm điểm lên kiểm điểm
xuống. Có người mến ông, muốn ông rút lại, coi đây là chuyện… đùa (vì ông không
nói thì ai biết chuyện này), song Tú Mỡ vẫn trước sau giữ quan điểm của mình.
Ông tâm sự với Tô Hoài: "Có được xổ lồng thì Tú Mỡ mới về được với các cậu
chứ".
Những năm
cuối đời, Tú Mỡ ít làm thơ. Một bận, có phóng viên trẻ của tòa soạn nọ đến đặt
bài ông. Anh chàng này có lẽ vốn liếng văn học chưa nhiều nên đã đặt ra mấy yêu
cầu "trái khoáy" với nhà thơ: "Thưa bác, tòa soạn đặt bác viết
một bài thơ để đăng vào số báo đặc biệt. Thơ thể trữ tình, nội dung khỏe khoắn,
hùng ca".
Nghe vậy, Tú
Mỡ ngỡ ngàng suýt rơi kính. Ông tròn mắt nhìn anh chàng phóng viên. Nhưng rồi,
với bản tính ôn hòa, ông không có phản ứng gì trước yêu cầu này. Thậm chí, còn
hứa ngày nộp bài. Và quả nhiên, sau đó ít ngày, tòa báo đã nhận được từ ông một
bài thơ... trữ tình, chất lượng cũng "bình bình" vì một điều dễ hiểu:
Thơ trữ tình không phải là sở trường của Tú Mỡ.
Thế mới
thấy, Tú Mỡ là người rất tôn trọng lời hứa, và thực sự nghiêm túc, có trách
nhiệm với cuộc đời. Có thể nói ông là người không thích... đùa cũng được, nhưng
chỉ là không thích đùa với những gì mà ông cho là không nên đùa
04/10/2016
Đỗ Đình Tuân
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét