Dịch thơ Cao Bá Quát bài 7

Bài 7

Khúc ngâm Đông Vũ

東武吟	Đông Vũ ngâm *
登彼周原	Đăng bỉ chu nguyên,
曠觀四方	Khoáng quan tứ phương.
高鳥不飛	Cao điểu bất phi,
白雲茫茫	Bạch vân mang mang.
若有人兮林中	Nhược hữu nhân hề lâm trung,
爾何抱枯樹而悲傷？	Nhĩ hà bão khô thụ nhi bi thương?
昔從彭城圍	Tích tòng Bành Thành vi, (1)
十萬飼虎口	Thập vạn tự hổ khẩu.
白光豈人謀	Bạch quang khởi nhân mưu,
赤帝乃天授	Xích đế (2) nãi thiên thụ.
雍齒且封侯	Úng Xỉ (3) thả phong hầu,
爾等亦奚負？	Nhĩ đẳng diệc hề phụ?
壯哉留與酇	Tráng tai Lưu dữ Toản (4)
齊大非吾偶	Tề đại phi ngô ngẫu (5)
大造無棄材	Đại tạo vô khí tài,
老拙自衰朽	Lão chuyết tự suy hủ.
君看屠羊子	Quân khán Đồ dương tử (6)
爵祿更何有？	Tước lộc cánh hà hữu?
誰非王土復王臣？	Thuỳ phi vương thổ phục vương thần?
一笠昂藏混世塵	Nhất lạp ngang tàng hỗn thế trần.
且放行歌江外春	Thả phóng hành ca giang ngoại xuân,
安能低頭矮屋，俯仰隨他人	An năng đê đầu ải ốc,phủ ngưỡng tuỳ tha nhân.

* Sách "Hải sự toái lục" bài nhạc phủ "Đông Vũ ngâm" kể chuyện một người lúc trẻ theo vua đi đánh dẹp các nơi, về già bị bỏ rơi, mới đi ngao du đất Đông Vũ, không dám kể công, chỉ tỏ ý nhớ vua thôi.)

Dịch nghĩa:

Đi quanh cánh đồng kia

Rộng nhìn bốn phương

Trời cao không thấy chim bay

Mây trắng bay man mác

Như có người ở trong rừng

Sao cứ ôm cây khô mà buồn bã

Xưa vào trận Bành Thành

Mười vạn đút miệng cọp

Chém rắng trắng há tại mưu kế người

Làm conVua đỏ là  trời cho

Úng Xỉ còn được phong hầu

Các người không thể phụ

Vẻ vàng thay Lưu, Toản

Nước Tề lớn không sánh cùng ta

Trời không bỏ phí tài

Tuổi già vụng về thì tự suy rữa đi thôi

Anh hãy xem anh chàng thịt dê

Tước lộc có cần đâu

Ở đâu cũng là đất vua, làm gì cũng là tôi vua

Một chiếc nón ngang tàng giữa cuộc đời hốn tạp

Thảnh thơi vừa đi vừa hát ngoài sông xuân

Chịu sao nổi cảnh cúi đầu trong nhà thấp, cúi ngửa theo kẻ khác ?

Chú thích:

1.     Bành Thành: "Tây Hán chí" chép Hán vương Lưu Bang đánh nhau với Hạng Vũ, bị Hạng Vũ vây ở Bành Thành, hàng chục vạn quân sĩ chết lấp cả sông Tuy thuỷ. Bỗng một cơn bão lớn nổi lên, thổi bay cả đất đá. Hán vương thừa cơ thoát khỏi vòng vây, nhưng trời đất tối quá không biết đường nào mà chạy, tự nhiên thấy có một vệt sáng (bạch quang) dẫn đường nhờ đó mà chạy được.

2.     Xích Đế: Khi Hán vương khởi binh, một hôm say rượu đi đường thấy có một con rắn trắng nằm ngang, bèn rút gươm chém chết. Sau đó có người trông thấy một bà lão ngồi khóc mà nói rằng "Con ta là con thần Bạch đế, hoá làm rắn đi chơi, bị con thần Xích đế chém chết". Vì thế người ta cho Hán vương là con thần Xích đế.

3.     Úng Xỉ: Tướng của Hạng Vũ, khi Hán vương diệt được Hạng Vũ thì Úng Xỉ ra hàng. Hán vương rất ghét, nhưng cũng phong tước hầu để yên lòng người khác.

4.     Lưu Dữ Toản: Lưu hầu là Trương Lương, Toản hầu là Tiêu Hà. Hai người có công lớn trong việc diệt Hạng Vũ, lập nên cơ đồ nhà Hán.

5.     Tề đại phi ngô ngẫu: Ý nói công không to được như Lưu hầu và Toản hầu. "Tả truyện": Tề hầu muốn gả con gái cho thái tử Hốt nước Trịnh. Thái tử Hốt từ chối và nói "Tề là nước lớn, không phải là lứa đôi với ta".

6.     Đồ dương tử: Chàng mổ dê. "Trang tử": Chàng mổ dê tên là Đồ Dương Thuyết là người cao nghĩa. Sở Chiêu Vương nhờ Tư Mã Kỳ mời hộ và hứa sẽ phong cho tước vị tam tinh. Đồ Dương Thuyết trả lời: "Tôi vẫn biết ngôi tam tinh quý hơn hàng bán thịt dê của tôi, lộc của ngôi tam tinh nhiều hơn lợi thịt dê của tôi, nhưng tôi không dám nhận, để nhà vua khỏi mang tiếng là lạm thưởng. Tôi chỉ xin trở về với nghề mổ dê mà thôi."

Đỗ Đình Tuân dịch thơ:

Dạo quanh cánh đồng

Rộng ngắm bốn phương

Trời cao không chim bay

Mang mang mây trắng

Kìa có người trong rừng

Ôm cây khô buồn lặng

Ngày trước đánh Bành Thành

Mười vạn cho cọp chén

Chém rắng há mưu người

Con “vua đỏ” trời tặng

Úng Xỉ còn phong hầu

Các ngươi sao bỏ lửng ?

Không sánh cùng nước Tề

Vẻ vang thay Lưu, Toản

Trời chẳng bỏ phí tài

Già vụng tự suy hỏng

Coi anh chàng thịt dê

Tước lộc đâu cần lắm

Đâu cũng là thần dân

Cứ ngang tàng phóng khoáng

Đi hát ngoài sông xuân

Chẳng cúi đầu câm lặng.

27/02/2015

Đỗ Đình Tuân