Chí Linh phong vật chí (38)

                THƠ BÁT CÚ VÀ NGŨ NGÔN VỀ CHÍ LINH

                                        (Kỳ cuối cùng và hết)

Dịch âm:

Tổng quát thực ngoa giai khả lục

Hướng tòng hiếu thượng đàm dân tục

Thiên ư Chi Ngại sính hoàn bồ

Nguyên thị dân cư giáp sơn cốc

Tái văn phụ vệ cấu thù đa

Diệc hệ Tây thờikhuy giáo dục

Nhất tri kim phụng thái tượng kha

Chính bình tịnh hạ Hoàng Vương phúc

Đa tàng cần kiệm thiểu kiêu xa

Thời thuyết nông tang hy tụng ngục.

Dịch nghĩa:

Tổng quát các chuyện đúng hay sai đều ghi chép cả

Theo sự ưa thích để kể phong tục của nhân dân

Riêng làng Chi Ngại sinh về cắt cỏ tranh

Nguyên là dân cư giáp với núi hang

Lại nghe làng Phụ Vệ hay gây oán thù nhau

Cũng là do thời Tây Sơn thiếu mặt giáo dục

Buổi thịnh trị nay gặp vận thái hòa

Chính bình đều phúc trạch của vua chúa

Nhiều là theo cần kiệm ít xa hoa

Thường bàn việc nông tang và ít kiện tụng.

Dịch thơ:

Theo truyện cũ đúng sai ghi cả

Phong tục dân từng đã thói quen

Chi Ngại tranh cắt giầu tiền

Vì nhân dân vốn ở miền núi đây

Làng Phụ Vệ hay gây thù oán

Hồi Tây Sơn nổi loạn gây ra

Tới nay gặp buổi thái hòa

Là nhờ đức chính vua ta công bằng

Bỏ xa xỉ theo đàng cần kiệm

Chăm cấy cầy ít kiện cáo nhau.

Tổng Chi Ngại có 9 xã đều ở nơi chân núi tiếp giáp huyện Phượng Nhỡn, năm xưa bọn hung đồ thường tập hợp làm giặc, nay đã được yên ổn. Tục truyền xã Phụ Vệ khi trước hay gây sự oán thù, nay không còn thói ấy nữa.đời Tây Sơn xã này hay có án mạng, nay cũng không còn nữa.

Bài dưới đây tổng luận về thổ sản huyện Chí Linh :

Dịch âm :

Hạt dân khí tập lược tương đồng

Tái bả thổ nghi trần tiều mục

Giang khê triều thủy thiện ngư nhiếu

Sơn cước xuân thu trà quả túc

Mai trúc ma loát thảo mãng gian

Lộc hồ lữ tụ quân sơn lộc

Đại Bát hương mao địa sản đa ⁽¹⁾

Phao Sơn du quả thiên nhiên thục

Mộ xuân giai phẩm Quảng Tân phi

Lư linh tầm thường thu hướng xúc

Dã vị thiên đa ký bất thăng

Cánh tương kỹ nghệ đa ngôn vận ⁽²⁾

Dịch nghĩa :

Tập tục nhân dân trong huyện đại khái giống nhau

Lại đem thổ nghi trình bày một mục nhỏ

Sông lạch nước thủy triều lên xuống sẵn giống lươn

Chân núi mùa xuân mùa thu có đủ chè xanh và các thứ quả

Măng trúc măng mai ở nơi rậm rạp

Con hươu con cáo từng đàn ở chốn núi rậm

Làng Đại Bát là nơi sinh ra cáy sả

Núi Phao Sơn mọc nhiều thứ quả có dầu

Con phi ở làng Quảng Tân là sản vật quý ở cuối mùa xuân

Cá vược tầm thường là sản phẩm đông hứng về mùa thu

Dã vịcòn nhiều không thể kể kể xiết

Lại đem kỹ nghệ làm bài ca nối tiếp.

Dịch thơ ;

Dân trong huyện cùng chung phong tục

Còn thổ nghi riêng mục kể bày

Khe sông lươn cá nhiều thay

Chân non chè đá quả cây đủ đầy

Trong rừng rậm măng mai măng trúc

Dưới chân non đàn lộc đàn hồ ⁽³⁾

Sả làng Đại Bát củ to

Phao Sơn dầu dọc thơm tho vô ngần

Phi Quảng Tân cuối xuân vật quý

Cá vược này thú vị mùa thu

Xiết bao dã vị đặc thù ⁽⁴⁾

Tiếp sau kỹ nghệ vần thơ chép bầy ⁽⁵⁾

Về thổ nghi các xã trong huyện ở ven sông sẵn có như làng Chí Linh, làng Đáp Khê thường có loài lươn trắng khá lớn; các làng Mật Sơn, Lạc Đạo, Ninh Bảo thường sinh cây chè với mít dứa. Làng Đại Bát có loài sả củ to mùi thơm. Làng Phao Sơn thường có quả nấu dầu gọi là quả dọc, người làng thu hái nấu dầu. Làng Quảng Tân ở sông sinh ra loại trai nhỏ gọi là con Phi, tháng 3 âm lịch thường có lấy về luộc ăn vị rất thanh thú. Đời trước thường dùng tiến vua. Ngoài ra như các loài đại hải, sò cáy…còn các vật tầm thường nhỏ khác không kể xiết được.

Trên đây là sự tích huyện Chí Linh.

Ghi chú

(1)     chép thiếu mất một chữ

(2)     chữ “vận” phải là chữ “tục” mới đúng, vì chữ tục đúng vần thơ và có nghĩa là “nối tiếp”.

(3)     Đàn lộc, đàn hồ (đàn hươu, đàn cáo), những con vật này ở dưới chân núi

(4)     Dã vị đặc thù; thức ăn ở đồng quê có vị ngon riêng biệt

(5)     Theo ý câu văn trong bài này thì còn bài nói về kỹ nghệ trong huyện, có lẽ còn sót (lời ND)

8h52’ ngày 17/2/2014

Đỗ Đình Tuân