MỘT BÀI THƠ HÁT TRONG ĐÁM CƯỚI

Đây là một bài thơ được lưu truyền khá rộng rãi trong vùng địch hậu huyện Chí Linh thời kháng chiến chống Pháp (1946-1954). Nó thường hát trong các đám cưới thời bấy giờ để góp vui và chúc mừng hạnh phúc của các cô dâu và chú rể. Già nửa thế kỷ đã trôi đi mà các lão du kích trong vùng vẫn thuộc làm lòng. Chỉ tiếc là các cụ không biết tác giả là ai và cũng không còn hát được nữa. Tôi chép lại bài thơ này qua lời đọc của cụ Dương Quốc Trấn, một lão du kích làng Lạc Đạo, xã An Lạc, huyện Chí Linh vào khoảng những năm 2008 hoặc 2009 gì đó. Lúc ấy cụ Trấn còn sống và thỉnh thoảng cụ vẫn đạp xe đạp qua chỗ tôi chơi. Nguyên văn bài thơ như sau:
Nhởn nhơ bướm lượn cành hồng
Có cô con gái lấy chồng nay mai
Hỏi rằng cô gái lấy ai
Lấy ai thì lấy chớ nài thịt xôi
Dù cha mẹ có vẽ vời
Thì cô thưa gửi vài lời phải chăng
Nước nhà đang họa xâm lăng
Làm chi bới vẽ nhố nhăng thêm phiền
Thương con thì gả chồng hiền
Thách bạc thách tiền là bán con đi
Cụ Hồ đã dạy điều gì
Dạy dân tiết kiệm trường kỳ đánh Tây.
Thực chất bài thơ là một lời "tư vấn" cho những "cô con gái" sắp "lấy chồng nay mai"
phải chủ động tổ chức đám cưới của mình như thế nào cho phù hợp với tình hình đất nước đang có "họa xâm lăng" và thực hiện đúng theo lời dạy của Cụ Hồ là thực hành "tiết kiệm" để "trường kỳ đánh Tây".
Tác giả đã rất tiết kiệm trong việc sử dụng các từ Hán Việt, cho dù là những từ ấy đã rất quen thuộc (họa xâm lăng, tiết kiệm, trường kỳ). Nhưng lại khá thành công trong việc phát huy tính đa năng của ngôn ngữ thuần Việt. Chỉ cần một câu sáu "Nhởn nhơ bướm lượn cành hồng" đã đủ tạo ra được một hình ảnh thơ mang đầy tính biểu tượng. Cũng chỉ cần một câu tám "Thì cô thưa gửi vài lời phải chăng" đủ gợi ra tính cách một cô gái nết na, phải đạo. Đôi chỗ chỉ cần đến có một từ như "Vẽ vời", "bới vẽ" mà bày tỏ thật rõ ràng thái độ của tác giả trước những đám cưới thịt xôi, gả bán... Chính sự giản dị trong sáng ấy đã giúp bài thơ dễ đi vào lòng người và nằm lại trong lòng họ đến suốt cuộc đời.
Bây giờ thì Pháp đã thua, Mỹ đã cút, Ngụy đã hàng. Đất nước ta đã hòa bình, thống nhất và đang tiến hành công cuộc đổi mới. Nhưng những di chứng của chiến tranh, những thiên tai bão lũ...cộng với những biến tướng của tệ thịt xôi, gả bán trong cưới xin như tệ phong bao, Lấy chồng ngoại... vẫn đang còn gây ra những khó khăn, phiền nhiễu cho đời sống của nhân dân. Thiết nghĩ trong hoàn cảnh đó, bài thơ chắc chắn góp thêm cho chúng ta một lời nhắc nhở không bao giờ được sao nhãng bài học tiết kiệm của Bác Hồ.
Chí Linh 3/5/2011
Đỗ Đình Tuân