Dịch thơ cổ: Nguyễn Trãi 1

(Nguồn: Nguyễn Trãi toàn tập, NXB Khoa học Xã hội, 1976

Đỗ Đình Tuân lấy nguồn từ “Trang thơ Nguyễn Trãi” trên Thi viện.net)

THƠ LÀM TRONG KHI CHƯA THÀNH CÔNG (17 BÀI)

Bài 1

聽雨

寂寞幽齋裏，
終宵聽雨聲。
蕭騷驚客枕，
點滴數殘更。
隔竹敲窗密，
和鐘入夢清。
吟餘渾不寐，
斷續到天明。

           阮廌

Phiên âm

Thính vũ

Tịch mịch u trai lý,
Chung tiêu thính vũ thanh.
Tiêu tao kinh khách chẩm!
Điểm trích sổ tàn canh.
Cách trúc xao song mật,
Hoà chung nhập mộng thanh.
Ngâm dư hồn bất mị,
Đoạn tục đáo thiên minh.

                  Nguyễn Trãi

Dịch nghĩa

Nghe mưa

Vắng vẻ trong phòng tối tăm,
Suốt đêm nghe tiếng trời mưa.
Tiếng não nùng làm kinh động gối khách,
Giọt thánh thót suốt mấy canh tàn.
Cách bụi trúc tiếng khua nhặt vào cửa sổ,
Lẫn tiếng chuông vẳng vào giấc mơ nhẹ nhàng.
Ngâm rồi vẫn không ngủ được,
Nghe đứt nối cho đến trời bình minh.

Dịch thơ

Trong phòng vắng vẻ tối tăm

Suốt đêm không ngủ ta nằm nghe mưa

Tiếng mưa nghe não nùng chưa

Giọt rơi thánh thót mau thưa canh tàn

Cách song khóm trúc mưa ran

Tiếng chuông khẽ vẳng mơ màng đêm sâu

Ngâm hoài có ngủ được đâu

Nghe mưa đứt nối đến đầu bình minh.

                                    Đỗ Đình Tuân dịch

Bài 2

贈友人

貧病余憐汝，
疏狂汝似余。
同為千里客，
俱讀數行書。
瓠落知何用，
栖遲諒有餘。
他年淽溪約，
短笠苛春鋤。

           阮廌

Phiên âm

Tặng hữu nhân

Bần, bệnh dư liên nhữ,
Sơ cuồng, nhữ tự dư.
Ðồng vi thiên lý khách,
Câu độc sổ hàng thư.
Hộ lạc * tri hà dụng,
Thê trì lượng hữu dư. 
Tha niên Nhị Khê**ước,
Ðoản lạp hạ xuân sừ.

              Nguyễn Trãi 
Ghi chú
*Hộ lạc: tức "hồ lạc". Hồ là quả bầu rỗng, ý nói trống rỗng, nông cạn, không sâu sắc.
**Nhị Khê: tên một làng thuộc huyện Thường Tín, Hà Đông cũ. Sau sát nhập vào tỉnh Hà Tây, nay thuộc Hà Nội.Nhị Khê vốn là tên hiệu của Nguyễn Phi Khanh, thân phụ Nguyễn Trãi. Sau được học trò lấy làm tên làng (vốn là Ngọc Ổi)

Dịch nghĩa

Tặng bạn

Tôi thương anh nghèo mà có bệnh,
Và anh cũng giống tôi tính ngang tàng.
Cũng là khách ngàn dặm như nhau,
Và cũng đã từng đọc mấy hàng chữ sách.
Tự biết mình như quả bầu rỗng, vô dụng ở đời
May còn có chỗ để tựa nương
Chúng ta đã hẹn nhau nơi Nhị Khê này,
Cùng đội nón cùng bừa buổi xuân sang.

Dịch thơ

Thấy anh nghèo bệnh tôi thương

Xem ra anh cũng ngông cuồng giống tôi

Lại chung đất khách quê người

Mấy trang sách nát cùng vui sách đèn

Bụng như bầu rỗng vô duyên

May nhờ có chốn có bên dựa kề

Hẹn nhau năm khác Nhị Khê

Xuân sang cùng đội nón mê đi bừa.

                                   Đỗ Đình Tuân dịch

Bài 3

村舍秋砧

满江河處嚮東丁

夜月偏驚久客情

一種蕭關征婦怨

總將離恨入秋聲

                  阮薦 

Phiên âm

Thôn xá khách châm

Mãn giang hà xứ hưởng đông đinh

Dạ nguyệt thiên kinh cửu khách tình

Nhất chủng Tiêu quan chinh phụ oán

Tổng tương ly hận nhập thu thanh.

                                   Nguyễn Trãi          

Dịch nghĩa

Tiếng chày thu nện vải trên sông

Từ đâu vẳng đến khắp sông tiếng nện thình thình

Trong đêm quan làm kinh động lòng khách lâu ngày ở đây

(Như) một nỗi ta than của người chinh phụ có chồng đang ở chốn Tiêu quan

Cả một niềm ly hận như thấm vào tiếng thu

Dịch thơ

Khắp sông vang vọng tiếng chày

Đêm qua làm khách lâu nay chạnh lòng

Nghe như chinh phụ xa chồng

Đem niềm ly hận hòa cùng tiếng thu.

                            Đỗ Đình Tuân dịch

Bài 4

亂後感作

神州一自起干戈

萬姓嗷嗷可奈何

子美孤忠唐日月

伯仁雙淚晉山河

年來變故侵人老

秋越他鄉感客多

卅载虚名安用處

回頭萬事付南柯

                    阮薦 

Phiên âm

Loạn hậu cảm tác

Thần Châu ⁽¹⁾ nhất tự khởi can qua

Vạn tính ngao ngao khả nại hà

Tử Mỹ ⁽²⁾ cô trung Đường nhật nguyệt

Bá Nhân ⁽³⁾ song lệ Tấn sơn hà

Niên lai biến cố xâm nhân lão

Thu việt tha hương cảm khách đa

Táp thập hư danh an dụng xứ

Hồi đầu vạn sự phó Nam Kha. ⁽⁴⁾

                          Nguyễn Trãi

Ghi chú

1.Thần châu: Xu Diên thời Chiến Quốc gọi Trung Quốc là Xích huyện Thần Châu. Về sau gọi tất cả là Thần Châu, có ý tôn xưng và chỉ nơi Kinh kỳ. Ở đây tác giả chỉ nước ta (đất tổ).

2. Tử Mỹ: Tên hiệu của Đỗ Phủ, đại thi hào đời Đường, được mệnh danh là Lão Đỗ để phân biệt với một nhà thơ trứ danh khác là Đỗ Mục là Tiểu Đỗ vì trẻ hơn.

3. Bá Nhân: tức Phan An Nhân, tức Chu Khởi, hiệu là Phan Lạc, làm quant rung thành với nhà Tấn. Khi nhà Tấn mất, ông chạy sang Giang Đông, nhìn núi sông nhớ quê hương mà khóc.

4.Giấc mộng Nam kha: xưa có người nằm dưới gốc một cây hòe, nằm mơ thấy mình  được làm phò mã, thái thú quận Nam Kha. Về sau đánh giặc bị thua, rồi công chúa cũng chết nên bị thất sủng.

Dịch nghĩa

Sau loạn cảm xúc làm thơ

Từ khi xẩy ra chiến tranh nơi đất tổ (thần châu)

Muôn dân rên xiết chẳng biết làm sao được

Tử Mỹ giữ lòng trung một mình với nhà Đường qua năm tháng

Bá Nhân buồn thương cho sơn hf nhà Tấn

Mấy năm lại đây biến cố làm người sớm già hơn

Trải qua mùa thu nơi đất khách khá nhiều cảm xúc

Ba chục năm hư danh có dùng được gì

Quay đầu lại vạn sự phó cho giấc mọng Nam Kha.

Dịch thơ

Quê hương từ thuở nổi can qua

Nháo nhác lầm than khắp mọi nhà

Tử Mỹ đau lòng Đường nhật nguyệt

Bá Nhân thương tiếc Tấn sơn hà

Mấy năm biến cố người mau xọm

Thu trải quê người dạ xót xa
Ba chục năm trường không kế dụng

Quay đầu muôn việc kệ Nam Kha.

                        Đỗ Đình Tuân dịch

Bài 5

寄舅易齋陳公    

兵餘親戚半離零

萬死殘驅偶一生

往事空成槐國夢

別懷谁舄渭楊情

不來自擬同王式

避亂終當学管寧

欲問相思秋別處

孤齋風雨夜三更

                   阮薦 

Phiên âm

Ký cữu dịch trai Trần Công

Binh dư thân thích bán ly linh

Vạn tử tàn khu ngẫu nhất sinh

Vãng sự không thành hòe quốc mộng ⁽¹⁾

Biệt hoài  ⁽²⁾ thùy tả Vị Dương ⁽³⁾ tình

Bất lai tự nghĩ đồng Vương Thức ⁽⁴⁾

Tỵ loạn chung đương học Quản Ninh ⁽⁵⁾

Dục vấn tương tư thu biệt xứ

Cô tề phong vũ dạ tam canh.

                           Nguyễn Trãi

Ghi chú

1.Hòe quốc mộng: tức giấc mộng nước Hòe An. Theo Nam Kha ký của Lý Công Tạ đời Đường, kể chuyện….(xem chú thịch 4 bài 4)

2.Biệt hoài: Biệt hoài còn có bản ghi là biệt liên (xa nhau thương nhớ)

3.Vị Dương: Một địa danh ở Trung Quốc. Theo Kinh Thi thì đây là nơi  vua Tấn Khương Công tiễn đưa người cậu. Đây ngụ ý nói tình cậu cháu.

4.Vương Thức: Người đời Hán, tự là Ông Tự, thầy dậy của Xương Ấp Vương, được lập lmf Tự Quân nhưng bị phế vì hoang dâm vô độ. Có người hỏi sao không can gián. Vương Thức đáp: đã từng can gián qua kinh sách rồi.

5.Quản Ninh: dân dất Ngụy thời Tam Quốc. Thiếu thời đang ngồi cùng một chiếu học chung với bạn, thấy bạn bỏ chiếu chạy ra đường xem kẻ giầu sang

 Cưỡi ngựa đi qua, Quản Ninh bèn cắt đôi chiếu không chịu ngồi chung nữa. Cuối đời Hán Quản Ninh tỵ loạn 37 năm ở Liêu Đông, từ chối mọi chức tước do hai vua Văn Đế và Minh Đế ban cho.

Dịch nghĩa

Thư gửi cậu Dịch Trai Trần Công

Sau chiến tranh bà con bị điêu linh hết phân nửa

Cả vạn lần suýt chết may còn thân này sống sót

Việc xưa cũ thành như giấc mộng xứ Hòe

Xa nhau thương nhớ ai tả được tấm lòng Vị Dương?

Không đến được tưởng cũng giống như Vương Thức

Chung quy nên bắt chước Quản Ninh đi tỵ loạn

Muốn tự hỏi lại mối sầu tương tư của mình

Trong lòng cô quạnh, (bên ngoài) mưa gió suốt ba canh.

Dịch thơ

Sau loạn thân quen vãn nửa phần

Vạn lần suýt chết may còn thân

Chuyện xưa Hòe mộng hư không cả

Xa cách Vị Dương nhớ bội phần

Không đến giống như Vương Thức ý

Loạn ly nên học Quản Ninh chân

Tương tư tự hỏi sầu đôi đoạn

Mưa gió canh dài một tấm thân.

                     Đỗ Đình Tuân dịch

27/4/2012
Đỗ Đình Tuân