Dịch Bắc hành tạp lục: Bài 107

Bài 107

Sở Bá Vương mộ kỳ 1

楚霸王墓其一	Sở Bá Vương mộ kỳ 1
拔山扛鼎奈天何	Bạt sơn 1 giang đỉnh 2 nại thiên hà,
夙恨悠悠寄淺沙	Túc hận du du ký thiển sa
霸上已成天子氣	Bá Thượng 3 dĩ thành thiên tử khí,
帳中空聽美人歌	Trướng trung không thính mỹ nhân 4 ca.
眼前片石英雄在	Nhãn tiền phiến thạch anh hùng tại,
事後群儒口舌多	Sự hậu quần nho khẩu thiệt đa.
欲覓長陵一坏土	Dục mịch Trường Lăng 5 nhất phôi thổ,
赤眉亂後遍蓬麻	Xích my 6 loạn hậu biến bồng ma.

Dịch nghĩa: Mộ Sở Bá Vương (kỳ I)

Có sức dời núi nhấc vạc nhưng làm gì được mệnh trời
Mối hận cũ dằng dặc gửi dưới cát mỏng
Đất Bá Thượng đã hiện ra khí thiên tử
Trong màn luống nghe tiếng hát của người đẹp
Trước mắt, phiến đá còn để dấu anh hùng
Sau việc, đám nhà nho miệng lưỡi lắm điều
Muốn tìm một mảnh đất ở Trường Lăng
Nhưng sau loạn Xích mi, gai góc mọc đầy

Dịch thơ: Mộ Sở bá Vương (kỳ I)

Nhấc vạc dời non khó thắng trời

Vùi thân cát mỏng hận muôn đời

Ở trên Bá Thượng khí thiên tử

Trong trướng còn nghe tiếng hát cười

Trước mắt tấm bia còn để dấu

Kệ sau bàn luận biết bao lời

Trường Lăng muốn kiếm ngôi mồ đất

Sau loạn cỏ gai mọc kín rồi.

                            Đỗ Đình Tuân

                               (dịchthơ)

Chú thích:

*Sở Bá Vương: tức Hạng Tịch 項籍 (232-202) tự Vũ 羽 người đất Hạ Tương 下相 (nay thuộc tỉnh Giang Tô 江蘇). Xuất thân từ gia đình quí tộc, đời đời làm tướng nước Sở. Theo chú là Hạng Lương 項梁 khởi binh ở Ngô Trung 吳中, đánh phía bắc đến vùng sông Hoài, sông Hoàng Hà, đại phá quân Tần. Tự lập làm Tây Sở Bá Vương 西楚霸王 cùng Lưu Bang 劉邦 tranh đoạt thiên hạ. Cuối cùng bị thua ở Cai Hạ 垓下, chạy đến Ô Giang 烏江 và tự vẫn ở đây.

1. Trong bài Cai Hạ ca 垓下歌 của Hạng Vũ:

Lục bạt sơn hề, khí cái thế,
Thì bất lợi hề, truy bất thệ,
Truy bất thệ hề, khả nại hà,
Ngu hề! Ngu! nại nhược hà!
力拔山兮氣蓋世，
時不利兮騅不逝。
騅不逝兮可奈何，
虞兮虞兮奈若何。
(Sức nhổ núi chừ, hùng khí trùm đời,
Thời chẳng gặp chừ, ngựa truy không chạy,
Ngựa truy không chạy chừ, còn biết làm sao,
Ngu ơi! Ngu ơi! Em rồi ra sao!)

2. Nhấc cái vạc. Ở trước miếu vua Hạ Vũ có cái vạc to, chỉ mình Hạng Vũ nhấc nổi.

3. Ở phía đông huyện Tràng An, thuộc tỉnh Thiểm Tây 陝西. Lưu Bang 劉邦 đóng quân ở đó. Người ta thấy mây toàn hình long, hổ hiện đủ ngũ sắc. Phạm Tăng bảo cùng Hạng Vũ 項羽 rằng đó là điềm báo Lưu Bang sẽ được thiên hạ (Thiên tử khí).

4. Chỉ Ngu mỹ nhân 虞美人. Hạng Vũ hát đi hát lại bài Cai Hạ ca. Ngũ Mỹ nhân hát theo. Nước mắt Hạng Vương giàn giụa. Người chung quanh đều khóc, không một ai nhìn lên. (Sử ký Tư Mã Thiên, Giản Chi và Nguyễn Hiến Lê dịch, Lá Bối xuất bản, Sài Gòn, Việt nam, 1972, trang 199).

5. Mộ của Hán Cao Tổ 漢高祖, nay thuộc huyện Trường Lăng 長陵, tỉnh Thiểm Tây 陝西.

6. Lông mày đỏ. Trong cuộc nổi dậy cuối đời Tây Hán 西漢, để phân biệt với quân Vương Mãng 王莽, loạn quân đều tô đỏ lông mày.

28/7/2014

Đỗ Đình Tuân