Chí Linh phong vật chí (7)

                               NÚI CÔN SƠN

Dịch âm:

Tiên tòng Chi Ngại thuyết Côn Sơn

Phượng Nhãn tiên bi thạch bất san

Thạch bích liên không văn mạc mạc

Thạch tuyền phún ngọc thúy sàn sàn

Tinh khai kim trướng lâm huyền vũ

Thiên thực kỳ lân túng thế gian

Ngọc Kiều thạch động yêu minh nguyệt

Tăng viện thiên am hám bích than

Cảnh vật bất phàm dù chí cổ

Yên hà môi kỷ đạt nhân nhàn.

Dịch nghĩa:

Bắt đầu tồng Chi Ngãi nói về núi Côn Sơn

Trước thuộc huyện Phượng Nhãn bia đá hãy còn

Vách đá ngất trời tấng mây bày lơ lửng

Suối trong như ngọc dòng nước chảy rì rầm

Về phương Bắc có núi Kim Tinh ⁽¹⁾ bày rộng ra

Trên núi hình như con kỳ lân đứng sừng sững

Núi có Thấu Ngọc, động Thanh Hư ánh trăng soi tỏ

Lại có am viện của các thày tu nhòm xuống suối nước biếc

Cảnh vật quý báu trong sách xưa đã có chép

Thú yên hà đã làm cho bao khách nhàn ngâm thưởng.

Tạm dịch là:

Chi Ngại đầu tiên kể núi Côn

Bia xưa Phượng Nhỡn đá chưa mòn

Chọc trời vách đá từng mây lửng

Phun ngọc suối thanh mạch nước ròn

Huyền vũ mạch về sao rải rác

Kỳ lân đứng sững núi chon von

Ngọc Kiều, Thanh Động trăng trong rọi

Tăng viện thiên am thác biếc nhòm

Cảnh đẹp còn ghi trong địa chí

Khách nhàn vui thú nước cùng non

(1): Kim Tinh: theo nhà địa lý cổ thì những núi hay giống hình tròn thì gọi là Kim Tinh.

Núi Côn Sơn ở địa phận tổng Chi Ngãi, trước thuộc huyện Phượng Nhỡn xứ Kinh Bắc, có bia đá ghi chép hãy còn. Mạch núi từ phương Bắc dẫn lại có núi hình Kim tinh mở rộng, núi này hình như con kỳ lân đứng sững. Núi có động cổ, trong động rộng lớn, gọi là động Thanh Hư, dưới có suối đá, nước thường chảy rì rầm không cạn,(?) gọi là cầu  Thấu Ngọc. Sách ⁽¹⁾ nói sách An Nam chí đều cho là “trên núi có động Thanh Hư, cầu Thấu Ngọc là cảnh tuyệt đẹp ở trần gian” tức là nơi này. Dười chân núi rộng rãi, phẳng lạt như chiếu trải, các núi bên phải, bên trái lớp lớp bao quanh. Núi Yên Phụ cách xa hơn trăm dặm, sừng sững đối lập như ở trước mặt. Trên dưới có áoắc nước trong suốt, có suối ở hai bên chảy qua phía trước, dòng nước quanh co, cách núi độ vài chục dặm chảy vào sông lớn. Lên núi ngắm trông rất là sướng mắt, thật là cái thú lâm tuyền của một vùng. Pháp Loa là vị thánh thứ hai của tám lâm Trúc thiền sư đời Trần lập am ở đó. Đến đời vua Minh Tông, có trạng nguyên Lý Đạo Thành, tự là Thượng Huệ, tên hiệu là Huyền Quang, quê ở xã Vạn Ty, huyện Gia Lâm (?) từ chức về tu ở chùa trên núi Yên Tử, thuộc huyện Đông Triều đước 3 năm, có chiếu vời về kinh đô làm đàn chay 7 ngày 7 đêm. Khi xong việc, người lại trở về chùa ở núi Côn Sơn. Vì cảm hứng ông có viêý bài thơ bằng thể thơ 5 chữ như sau:

Vũ quá thiên sơn tĩnh

Phong lai nhất mộng lương

Cập quan trần thế giới

Khai nhãn tứ mang mang.

Dịch nghĩa:

Mưa xong ngàn núi tĩnh mịch

Gió lại giấc mộng thanh sáng

Tỉnh ra ngẫm xem cõi trần tục

Trong tâm hồn cảm thấy lòng bâng khuâng

Tạm dịch là:

Mưa xong ngày núi sạch ngay

Gió đâu đưa lại tỉnh ngay giấc mòng

Cõi trần ngảnh lại mà trông

Buông xa tầm mắt trong lòng bang khuâng.

          Đến ngày 22 tháng giêng âm lịch thì người về chốn Nát Bàn, tức là cõi Phật, thường có hiển ứng, nên các triều đại đã chi chuẩn ban sắc cho xã sở tại phụng thờ, dần thành một chốn danh lam.                               

Đến cuối đời Trần, quan Đại tư đồ Trần Nguyên Đán, biệt hiệu là Băng Hồ công cũng từ quan về ở núi này.

Đến đầu triều Lê, quan chỉ thừa quan phục hầu Nguyễn Trãi, biệt hiệu là Ức Trai tiên sinh cũng tới làm nhà ở đây. Các thơ ca đề vịnh của ông thường thường thấy ở các tập sách Nam Việt quần thần.

Vua Lê Thánh Tông qua chơi núi Côn Sơn, có ngự chế bài thơ như sau:

Tĩnh thổ lâu đài cảnh trí kỳ

Cổ nhân trần tích dĩ y hi

Nhất thiên thảo mộc cùng ngu thưởng

Bất tận giang sơn nhập chỉ huy

Đại hữu phế hưng kim thị tích

Sự vô ký tái thị dữ phi

Hành trung thặng hữunhàn tư lạc

Phân phó tăng đồng ý tự tri.

Dịch nghĩa:

Lâu đài trên không, đất im lặng, cảnh đẹp lạ

Dấu cũ người xưa vẫn còn phảng phất

Cây cỏ một vùng giúp cho ta ngâm hứng

Non nước bao la cũng trong mắt ngắm trông

Đời có thịnh suy đến nay coi sởi (?) trước

Việc không ghi chép biết chăng đúng hay sai?

Trong cuộc du hành được nhàn là vui thích

Dặn dò chú tiểu sẽ tự hiểu ý đó của ta.

Tạm dịch là:

Khoảng vắng lâu đài cảnh đẹp thay

Người xưa dấu cũ vẫn còn đây

Bao la cảnh đẹp non cùng nước

Lai láng tình thơ cỏ lẫn cây

Đời có thịnh suy nay rứa trước

Việc không ghi chép đúng hay sai

Cuộc đời cảm thấy nhàn là thú

Ướm hỏi tăng đồng ý có hay ?

Xem thơ trên của Lê Thánh Tông có ngụ ý cảm khái. Hiện nay kê cứu câu thơ của hai ông ⁽²⁾ thì không còn nữa, chỉ còn thấy ngôi chùa và am cổ mà thôi. Trước đây mỗi năm đến mùa xuân, trai thanh gái tú của địa phương này đến xem hội đường đi như mắc cửi, thực là một ngày hội vui của vùng này.

(1): Sách… chỗ này nát mất ba chữ. Đợi kê cứu sau (ND)

(2) : Hai ông : chỉ Trần Nguyên Đán và Nguyễn Trãi.

(Phần này trong tài liệu đánh máy từ trang 12 đến khoảng 1/3 trang 15)

11/12/2013

Đỗ Đình Tuân