Chí Linh phong vật chí 20

                                  XÃ KIỆT ĐẶC

                                        (Kỳ 1)

Dịch âm:

Kiệt Đặc danh hương khoa lý lục

Nguyễn Công Hoàng giáp quán thời mao

Nhị Ty xa mã tâm khai dị

Bách lê xừ chưởng tại ngõa phao

Nhạn tháp đề danh văn khả chí

Đô đài dốc lực hứng thiên hào!

Tất đầu phú trọng minh kim thạch

Đình ngoại thư lai đẳng vũ mao

Đãn bả phong lăng trưng địa chí

Vị ưng quan mụcnhận tùy giao

Huyền đình tích hối phi Tề trạch

Bảo Đức ngân thành biên sở Tao

Nam cực tinh huy dư ảnh viễn

Trêm thâm thùy thế vọng di cao.

Dịch nghĩa:

Làng Kiệt đặc là làng nổi tiếng có 6 đại khoa

Có ông Hoàng giáp là người giỏi hơn các văn sĩ bấy giờ

Thấy xe phó ty đi xe ngựa trong làng phấn khởi

Đang cầy tấy vậy bỏ tay cầy ra

Tháp nhận ⁽¹⁾ đề tên nhờ văn chương làm nên danh giá

Quan Đô dài đấu sức hứng thú rất là hào hùng

Búa bổ gối vỡ để tỏ lòng vàng đá

Thư đưa đến mời coi nhẹ như lông

Chỉ cần căn cứ ở sách Phong lăng địa chí ⁽²⁾

Chưa nên lấy quan chức mà nhận ở sách ty giao ⁽³⁾

Núi Huyền Đinh ẩn tích không phải như Bành Trạch nước Tề

Núi Báo Đức ngâm thơ biến thành ra Ly Tao nước Sở

Ánh sáng sao Nam Cực chiếu khắp nơi xa

Dòng dõi tram anh danh vọng càng cao.

Tạm dịch thơ:

Làng Kiệt Đặc đại khoa sáu vị

Hoàng giáp hơn danh sĩ đương thời

Thấy quan sang trọng hơn người

Xui lòng muốn học tay rời cầy ra

Tên tháp nhận thật là danh giá

Chức Đô đài hứng khá hào hùng

Búa ghè vỡ gối giữ trung

Chiếu vời lòng vẫn đỉnh chung không màng

Nên căn cứ Phong lăng địa chí

Chớ vội tin sụ ký ty giao

Huyền Đinh ẩn dật chí cao

Biến thành Báo Đức văn hào vịnh ca

Sao Nam Cực xa xa dọi bóng

Nếp tram anh danh vọng càng cao.

Ông Nguyễn Doãn Khâm là người làng Kiệt Đặc, lúc bé thất học, làm nghề đi cầy. Lúc đó có quan Thừa Ty, cai trị ở đồn Phao Sơn, đi qua làng Kiệt Đặc , ông đang cày ở cánh đồng, thấy có người đi nhanh quát to “Tránh ra”. Ông liền hỏi rằng: “Họ làm gì mà được giầu sang như vậy?”. Mọi người nói: “Do đọc sách mà được đấy”. Ông nói: “Tôi cũng làm được, không đi cày nữa”. Rồi về ông tìm thày theo học. Đến năm ông 28 tuổi, đậu đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân, khoa Kỷ Mùi, năm thứ 5 niên hiệu Quang Bảo triều Mạc. Tên ông được ở trên ông Đồng Hãng.

Ông tay dài quá gối, có tài có sức, giỏi nghề đánh vật, các lực sĩ thị vệ cũng không địch nổi, làm quan Đô dài ngự sử, mắt đỏ điểm máu. Một ngày tết ông ở kinh về nhà, đi quan làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, nghe tin làng Giao Tất mở cuộc đánh vật, có một lực sĩ (trai vật), giữ giải 3 ngày rồi không ai giám đấu. Ông bèn dừng xe lọng, quân sĩ ở xã Phú Thị, sai người hầu đi mua một con cá chép to và thổi một mâm xôi. Ông ăn hết rồi cười mà rằng: “Mọi người mang cái bụng ta này còn e không nổi, huống hồ lại còn đấu sức với ta ư?”. Rồi bảo lấy khố của người theo hầu vận vào, tời đám đánh vật, để đấu với lực sĩ kia. Lực sĩ giận lắm, ý định vật ông chết. Ông vào đấu một keo, ôm lực sĩ kia ném ra ngoài rào. Kẻ kia trở tay không lịp. Ông nói to lên rằng: “Ta là quan Đô đài ngự sử Nghiêm Sơn hầu, mi đã chết chưa ?”. Rồi lên xe đi liền.

Lại truyền thuyết: Mỗi lần ông về nhà, lại mở đám vật làm vui. Sau ông làm đến chức Lại bộ thượng thư. Gặp khi nhà Mạc thất thế, ông về ở núi Huyền Đinh. Đến khi nhà Lê Trung hưng, có chỉ vời ông ra làm quan, ông lấy bùa bổ vỡ đầu gối, cáo bệnh không ra.

Khi ông ẩn dật, thường cùng ông Nguyễn Phong là người cùng làng, chơi ở núi Báo Đức, ông ngâm câu thơ rằng:

Cõi tat a mở trời hoang dã

Nữa nữa con em nối gót theo

Ông hưởng thọ hơn 80 tuổi. Sau cháu 5 đời(chút) của ông là Nguyễn Đình Tuấn đậu đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân, khoa Mậu Thìn năm thứ 9, niên hiệu Chính Hòa, làm quan đến chức Thừa chỉ, phong tước bá, đúng như lời thơ của ông.

Ghi chú:

(1): Tháp nhạn: tháp ghi tên người đỗ đại khoa vào

(2): Phong Lăng địa chí chép ông không ra làm quan với nhà Lê

(3): Sách Ty Giao chép rằng ông ra làm quan có nhiều công trạng

9/1/2014

Đỗ Đình Tuân